Warszawa w latach okupacji, terror
System niemieckich rządów okupacyjnych na ziemiach polskich był wyjątkowo bezwzględny i okrutny. Jego trwałym elementem stał się terror, który miał pozbawić społeczeństwo polskie przywódców w różnych dziedzinach życia, zastraszyć ludność i sparaliżować wolę podjęcia oporu. Podstawową rolę odgrywał rozbudowany aparat SS, policji i wojska, oraz nazistowski „porządek prawny” usprawiedliwiający każdą zbrodnię. Jednym z głównych celów okupanta była całkowita zagłada Żydów i stopniowe wyniszczenie Polaków.
W Warszawie, która ze stolicy państwa polskiego stała się prowincjonalnym miastem nowo utworzonego Generalnego Gubernatorstwa, doszło do niespotykanej skali terroru i eksterminacji ludności. Te zmienne w czasie działania przybierały różne formy.
W latach 1939 – 1944 były to:
. Represyjne zarządzenia dotyczące wielu sfer życia ludności m.in. wprowadzono godzinę policyjną, kartki żywnościowe, dwujęzyczne napisy i szyldy; zamknięto większość polskich szkół; miasto podzielono na dzielnice: niemiecką, polską i żydowską; wydzielono w przestrzeni publicznej miejsca tylko dla Niemców
. Zbiorowe potajemne mordy już od jesieni 1939 r. (m.in. Ogród Sejmowy - jesień 1939, zima 1939/1940; Szwedzkie Góry – styczeń 1940; Palmiry – od 7 XII 1939)
. Egzekucja 107 Polaków w Wawrze pod Warszawą, 27 XII 1939 r.
Zbrodnia odbiła się szerokim echem w całej okupowanej Polsce. W grudniu 1940 r. w pierwszą rocznicę wydarzeń - powstała konspiracyjna Organizacja Małego Sabotażu „Wawer”, która w 1941 r. połączyła się z podobną organizacją „Palmiry” i przyjęła nazwę „Wawer-Palmiry”
. Aresztowania prewencyjne wytypowanych imiennie tysięcy osób; tortury i mordy w czasie przesłuchań śledczych
. Uliczne łapanki przypadkowych przechodniów spośród których wybierano tzw. zakładników oraz osoby podejrzane o działalność konspiracyjną. Pozostałych zsyłano do obozów koncentracyjnych lub na roboty przymusowe do Rzeszy
. Działania ludobójcze podjęte w połowie 1940 r., które miały na celu likwidację wybitnych reprezentantów polskiego społeczeństwa. Nazwane przez samych sprawców „nadzwyczajną akcją pacyfikacyjną” (Ausserordentliche Befriedungsaktion) przeszły do historii pod kryptonimem - „akcja AB”. Do końca okupacji akcja nie została przez władze niemieckie formalnie zakończona, choć na terenie Warszawy realizowana była przede wszystkim w miesiącach maj-czerwiec oraz kontynuowana sierpień-wrzesień 1940 r.
. Transporty więźniów do obozów koncentracyjnych – od maja 1940 r.
. Zbrodnie wobec ludności żydowskiej, utworzenie oraz zagłada warszawskiego getta 1940-1943
. Zbiorowe, systematyczne i potajemne egzekucje więźniów w lasach wokół Warszawy,
oprócz Palmir i w innych miejscach Puszczy Kampinoskiej oraz w Lesie Kabackim, Lesie Sękocińskim i in., jesień 1940 – wrzesień 1942 r.; Lesie Chojnowskim k. Stefanowa, styczeń-luty 1943 r. (tzw. Warszawski Pierścień Śmierci)
. Egzekucje i tortury więźniów w areszcie gestapo w Pomiechówku, który mieścił się w Forcie III Twierdzy Modlińskiej (1941 – styczeń 1945)
. Egzekucje jawne, jesień 1942 - kwiecień 1943 r. (oraz w dalszym ciągu potajemne)
. Masowe egzekucje więźniów na terenie opustoszałego getta w sąsiedztwie Pawiaka
(od połowy 1942, z przerwami – do sierpnia 1944). W 1943 r. utworzono w ruinach getta, przy ul. Gęsiej – obóz koncentracyjny (od kwietnia 1944 – jako filia obozu na Majdanku)
. Egzekucje uliczne zapowiadane przez megafony lub obwieszczenia (16 X 1943 – 15 II
1944)
Był to niezwykle krwawy okres w dziejach okupowanej Warszawy. W ramach egzekucji jawnych i tajnych ginęło ok. 300 osób tygodniowo.
W latach 1939-1944 w egzekucjach w Warszawie życie straciło ponad 30 tys. osób; 100 tys. ludzi wywieziono na roboty przymusowe do III Rzeszy, a ok. 30 tys. – do obozów koncentracyjnych.
Wyjątkowo ponurą sławę zdobyła siedziba gestapo przy alei Szucha oraz więzienia na Pawiaku, przy Rakowieckiej i Daniłowiczowskiej.
Od października 1939 do końca lipca 1944 r. przez Pawiak przeszło ok. 90 tys. osób, z których większość wymordowano.
Eksterminacyjna polityka niemieckiego okupanta wobec ludności żydowskiej przyniosła zagładę ok. 400 tys. osób